Televizyon ve Bebekler

Televizyon, ister büyü kutusu, ister aptal kutusu isimlerini alsın; çağımızda evimizdeki yeri ile bugün insanoğlu için vazgeçilmez bir aygıttır. Televizyonun, kitle iletişimi ve eğitimindeki yeri, artık tartışma götüremez olarak karşımızdadır.

Televizyonun etkileri değişik insan gruplarında araştırıla gelmiştir. Özellikle, çocuklar üzerinde olan yavaş kavramı, yırtıcılık, edilgenlik ve tüketicilik biçiminde oluşturduğu etkileri birçok araştırmanın konusu olmuştur.

Anamalcı ekonomi kurallarının geçerli olduğu toplumlarda ekonominin işleyişi "tüketime" bağlanmıştır. Öyle ki bu tüketimden amaçlanan insan sağlığına yararlı ya da zararlı olmasına bakılmaksızın tüketimidir. Üreticinin, tüketiciye malını duyurabilmesi için gerekli öğe ise "reklâmdır".

Toplumda, eğer, gerçek bir eleştirme yetisi olmayan, yanlış ile doğruyu ayrımlayamayan bireyler varsa, böylesi bireyler, sunulan malı tüketmeden önce malın yararlılığı veya zararlılığı tartışmasına girmeyeceklerdir. Malın gerçek yararlılık ve kullanım alanları yitip; yerini, bilmeden tüketmeye bırakacaktır. Televizyon, bu bilmeden tüketme koşullanmasının oluşması için bireyleri biçimlemektedir.

Televizyonun, insanları tüketici biçimde koşullandırdığı üzerine değişik araştırmalar yapılmıştır. Ancak televizyonun bebeklere etkisinin olabileceği üzerinde şimdiye değin pek durulmamıştır. Bunun nedeni de, herhalde, bebeklerin dış etkilere yanıtlarının olmamasından kaynaklanmakta olsa gerektir.

Oysa bebekler dolaylıda olsa anneleri aracılığı ile televizyondan etkilenmektedirler. Doğru, yeterli ve dengeli bir çocuk bakımı, beslenmesi ve sağlığı açısından televizyonun annelere etkisi ve dolayısıyla bebeklere etkisi kaçınılmazdır.

Gerçekten de, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Kliniğinde yapılan bir anket araştırma anneleri aracılığı ile bebeklerin televizyondan etkilendiklerini ortaya çıkarmıştır.

Çalışmadan elde edilen en önemli sonuç, annelerin televizyonda reklamı olan besin maddelerini büyük bir oranla (% 63) bebeklerine verdiklerinin saptanmasıdır. Elde edilen bir diğer sonuç, annelerin televizyondan etkilenmeleri ile sosyoekonomik ve eğitim düzeyleri arasında bir ilişkinin saptanamamış olmasıdır.

Araştırmada elde edilen bir başka sonuç, televizyon reklamlarının gücünü göstermektedir. Çalışma kapsamına alınan anneler, sürekli olarak çocuk beslenmesi konusunda çocuk doktorları tarafından eğitilmektedirler. Kaldı ki, bu annelere televizyonda besin reklamları olan ticari ürünlerin bebeğe verilmemesi de öğütlenmektedir. Eğitim düzeyleri farklı olan, değişik sosyoekonomik katmanlardan gelen annelerin büyük oranda televizyondaki reklamlardan etkilendiklerini bunun yanı sıra televizyonda reklamı olan ticari mamaların, anneler tarafından, reklamı olmayan mamalara oranla, daha fazla verilmesinin saptanması, televizyon reklamlarının gücünü gösterirken, hekimi aşan bir olayla karşı karşıya olduğumuzu göstermektedir. Televizyonda yayınlanan beslenme programlarının sürekli olmamaları, hem de süreç açısından eksiklik taşımaları, bu programların etkilerini yetersiz ve hatta yok denecek ölçüde olmasını göstermektedir. Çünkü bir programın etkinliği ile programın periyodik olması arasında paralel bir ilişki bulunmaktadır.

Televizyonda sağlık programlarının bu denli yetersiz olmasına karşın her gün özellikle, televizyonun en çok izlendiği saatlerde, kuşaklar hakkında reklamlar yayınlanmaktadır. Reklam yayınlarının yaklaşık üçte birlik bölümünün besin reklamları olduğu, yanı sıra reklamların en kısa süre içinde, en etkin olan mesajı ulaştırma nitelikleri de göz önüne alınırsa, reklamların etkinliği kendiliğinden ortaya çıkacaktır.

Reklamların televizyondan tümüyle kaldırılması, Türkiye de önerilemez ancak bazı düzenlemelerin getirilebileceği üzerinde durulabilir.

Bu düzenlemelerin yapılabilmesi için en başta gelen öneriler, televizyondan yayınlanacak besin reklamlarının beslenme uzmanlarınca denetlenmesiyle televizyon eğitim kuşaklarında bebek sağlığı ve beslenmesi ile ilgili programların süreç ve sayısal açıdan yeterli hale gelmesidir.